Mieszkania wspomagane można niewątpliwie uznać za jedną z najważniejszych form deinstytucjonalizacji usług społecznych. Aby zrozumieć istotę tematu, należy pokrótce wyjaśnić sobie, czym jest sama deinstytucjonalizacja. Dlaczego jest ona tak istotnym narzędziem w polityce społecznej wobec osób z niepełnosprawnościami?
Czytaj także: Jakie bariery przeszkadzają w życiu codziennym osobom z niepełnosprawnościami?
Deinstytucjonalizacja usług społecznych - jej istota oraz cele
Polega ona na odchodzeniu od opieki instytucjonalnej na rzecz usług, które są świadczone przez społeczność lokalną. Proces ten ma na celu zapewnienie osobom niesamodzielnym – w tym osobom z niepełnosprawnościami – godnego traktowania, lepszego dostosowania do ich indywidualnych potrzeb oraz umożliwienie im pełniejszego funkcjonowania w życiu społecznym. Jest to bardzo atrakcyjna alternatywa dla Domów Opieki Społecznej, które nie są – i nigdy do końca nie będą – w stanie zapewnić swoim mieszkańcom pełnej prywatności oraz intymności.
Niezależnie od stopnia profesjonalizacji, która miała miejsce w ostatnich latach, placówki te zawsze będą miały cechy instytucji, w której mieszkańcy są odizolowani od ogółu społeczności i/lub zmuszeni zamieszkać razem. Osoby te nie posiadają zarazem wystarczającej kontroli nad własnym życiem lub decyzjami, które ich dotyczą. Wymagania organizacyjne natomiast mają zazwyczaj pierwszeństwo przed ich indywidualnymi potrzebami.
W artykule 19. Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych wskazuje wyraźnie, iż osoby z niepełnosprawnościami mają prawo do wyboru miejsca zamieszkania. Muszą mieć one możliwość decydowania, gdzie i z kim będą mieszkać, a także zapewniony dostęp do szerokiego zakresu usług, które będą wspierały ich funkcjonowanie w środowisku lokalnym. Dostępna musi być także indywidualna opieka, która jest niezbędna do życia oraz integracji ze społecznością lokalną.
Czytaj także: Narzędzia do pracy zdalnej dla osób z niepełnosprawnością
Mieszkania wspomagane i ich znaczenie w procesie deinstytucjonalizacji
Ze względu na znaczenie mieszkań wspomaganych dla osób z niepełnosprawnościami w procesie deinstytucjonalizacji należy wymienić w tym miejscu następujące zasady, których realizację one umożliwiają. Mowa jest tutaj o zasadach:
- autonomii – należy rozumieć ją jako zdolność do samodzielnego podejmowania decyzji i wprowadzania ich w życie;
- niezależności – poprzez odejście od familizacji opieki;
- równości – polega ona na dostępności do środowiska społecznego, kulturalnego, mieszkań. transportu, usług społecznych, ale także szans kształcenia oraz pracy;
- normalizacji – poprzez stworzenie im warunków codziennego życia i takich samych lub możliwie najbardziej zbliżonych do norm i wzorców, które obowiązują w głównym nurcie społecznym, wzorców funkcjonowania w społeczeństwie;
- empowementu – wzmacnianie podmiotowości, które należy rozumieć jako samosterowność, zdolność do dokonywania wyborów, do działania, odpowiedzialności i kierowania swoim życiem.
Czytaj także: Czy niepełnosprawność jest równoznaczna z niezdolnością do pracy?
Definicje i zakres wsparcia mieszkań wspomaganych
Działające w Polsce mieszkalnictwo wspomagane dzieli się na mieszkania chronione oraz wspomagane.
Mieszkania chronione
Są to mieszkania treningowe oraz mieszkania wspierane. Stanowią one formę pomocy społecznej obejmującej osoby pełnoletnie, które ze względu na trudną sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność lub chorobę potrzebują wsparcia ze strony specjalistów, lokalu do prowadzenia samodzielnego życia oraz pomocy w codziennym funkcjonowaniu. Mieszkania chronione są przeznaczone dla osób, które potrzebują całodobowej opieki, przez co nie uznaje się ich do końca za realną alternatywę dla DPS-ów.
Minimalny zestaw usług, jakie w swoim standardzie obejmuje mieszkanie chronione treningowe jest następujący:
- nauka samoobsługi;
- nauka zaspokajania codziennych potrzeb życiowych;
- nauka efektywnego zarządzania czasem;
- nauka prowadzenia gospodarstwa domowego;
- nauka załatwiania spraw urzędowych;
- nauka utrzymywania więzi rodzinnych;
- nauka uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej;
- nauka poszukiwania pracy.
Minimalny standard mieszkania chronionego wspieranego dotyczy z kolei usług, które obejmują pomoc w wykonywaniu codziennych czynności związanych z:
- przemieszczaniem się;
- utrzymaniem higieny osobistej;
- ubieraniem się,
- sprzątaniem;
- zakupami i przygotowywaniem posiłków;
- załatwianiem spraw osobistych;
- utrzymywaniem więzi rodzinnych;
- uczestniczeniem w życiu społeczności lokalnej.
Mieszkania wspomagane
Realizowane są w nich usługi społeczne dla osób, które potrzebują wsparcia. Ich celem jest prowadzenie niezależnego życia w społeczności lokalnej. W szczególności dotyczy to osób z niepełnosprawnością intelektualną, seniorów, osób opuszczających zakłady karne, placówki opiekuńczo-wychowawcze czy osób bezdomnych.
Są to typowe mieszkania, które znajdują się w danej społeczności lokalnej. Zapewnia się w nich pakiet usług, które mają na celu zwiększenie samodzielności, zaradności życiowej oraz integracji społecznej. Ma to na celu rozwijanie oraz wzmacnianie kompetencji osobistych i społecznych.
Priorytetem jest tutaj pomoc w prowadzeniu samodzielnej egzystencji, czyli zamieszkaniu poza rodziną i wieloosobową placówką opieki całodobowej przy odpowiednim profesjonalnym wsparciu m.in. asystentów. Mieszkalnictwo wspomagane może mieć charakter długotrwały lub prewencyjny.
Z pierwszym przypadkiem mamy do czynienia wówczas, gdy mieszkanie wspomagane zastępuje pobyt w wieloosobowej stacjonarnej placówce. Może być nią chociażby mieszkanie senioralne przeznaczone dla osób starszych, które potrzebują stałego lub okresowego wsparcia. Drugi przypadek występuje z kolei wtedy, gdy mieszkańcy stają się z czasem zupełnie samodzielni.
Czytaj także: To tylko kilka dni – hit czy kit?
Każda osoba musi być traktowana podmiotowo. Musi być szanowana i chroniona jej wolność oraz godność osobista. Wszyscy chcemy i mamy prawo wieść niezależne życie. Dotyczy to zarówno ludzi w pełni sprawnych, jak i osób z określonymi rodzajami i stopniami niepełnosprawności.
Mieszkania wspomagania są jednym z podstawowych gwarantów niezależnego życia osób z niepełnosprawnościami. Wpisują się one także bez wątpienia w zasadę deinstytucjonalizacji usług społecznych
Czytaj także: Urlop osoby z niepełnosprawnością ruchową – jak to zrobić?