Bariery w życiu osób z niepełnosprawnościami są, niestety, przykrym elementem każdego dnia. Nie zawsze wszyscy mamy równe szanse ku temu, ażeby realizować siebie (a przez to tworzyć lepszą rzeczywistość – również dla nas samych) tak, jak byśmy sobie tego życzyli.
Dzieje się tak, gdyż w naszej przestrzeni napotykamy bardzo dużo różnych barier, które w zasadzie można podzielić na trzy podstawowe grupy: wewnętrzne, czyli takie, które tkwią w nas samych; zewnętrzne, które musimy na co dzień pokonywać, a jest to najczęściej pierwsza grupa barier – tyle, że nie naszych – i w końcu ostatnia grupa barier: totalne głupstwa, które de facto istnieją po to, żeby istnieć.
Istnieje jednak jeszcze jeden podział barier dotyczących osób z niepełnosprawnościami, na który warto zwrócić szczególną uwagę.
Jakie bariery najczęściej utrudniają codzienne życie osobom z niepełnosprawnościami?
Bariery w codzienności ludzi niepełnosprawnych dzielimy przede wszystkim na:
- ekonomiczne;
- psychiczne;
- kulturowe;
- społeczne;
- edukacyjne;
- architektoniczne;
- inne – jak chociażby brak kompetentnych ludzi do pracy z osobami niepełnosprawnymi czy utrudnienia związane z komunikacją.
Bariery ekonomiczne
Wiążą się one z brakiem środków materialnych. Osoby niepełnosprawne wraz ze swoimi rodzinami najczęściej funkcjonują dzięki rentom lub środkom materialnym, które przekazuje im pomoc społeczna. Nie są to jednak środki, które pozwalałyby na godne życie.
Za przykłady barier ekonomicznych można uznać:
- koszty zakupu lekarstw;
- zabiegi rehabilitacyjne;
- konieczność zapewnienia stałej opieki;
- przystosowanie mieszkania lub domu do potrzeb osoby z niepełnosprawnością.
Bariery psychiczne
Ich przyczyną są panujące w naszym społeczeństwie różne uprzedzenia i stereotypy, które dotyczą osób żyjących z daną chorobą czy niepełnosprawnością. Wiąże się z nimi kolejna grupa barier.
Bariery kulturowe
Bardzo często dominuje przekonanie, że w życiu liczy się przede wszystkim wygląd, natomiast skazane na sukces są wyłącznie osoby, które cieszą się dobrym zdrowiem i pięknym ciałem – jakkolwiek owo piękno byłoby definiowane. To przede wszystkim one – myśląc oczywiście stereotypowo – sięgają po sławę, bogactwo, szacunek, pozycję społeczną i powodzenie. Przedstawiane są przeważnie jako te, które należy i warto naśladować.
Genezy tych barier można szukać w sposobie funkcjonowania społeczeństwa, a przede wszystkim mediów. Kult piękna, podążanie za modą i chęć bycia trendy przyczyniają się w dużym stopniu do tego, że nadal mamy problem z akceptacją czegoś, co powszechnie uznawane jest za inne. Gdy ktoś lub coś jest odmienne od reszty, na ogół jest nam nieznane. A nieznanego przecież najczęściej się boimy. Strach natomiast wzbudza w nas stereotypy i chęć izolacji.
W wielu podejściach i akcjach społecznych widoczne są na szczęście coraz częściej trendy, które mają przeciwdziałać takim postawom. Modeling czy twórczość artystyczna osób z niepełnosprawnościami są tutaj dobrymi przykładami.
Bariery społeczne
Osoby z niepełnosprawnościami nadal w dużej mierze postrzegane są niezaradne życiowo, mniej lub zupełnie nieproduktywne czy niezdolne do pracy. Nie uwzględniany jest przy tym rodzaj i stopień tychże niepełnosprawności.
Myślenie na ten temat przebiega w sposób prostolinijny i schematyczny. Dla znacznej części ludzi nie do pojęcia jest chociażby to, że osoba z porażeniem lub niedowładem czterokończynowym, mająca do tego poważne problemy z komunikacją werbalną lub niemówiąca w ogóle, może zdobyć wykształcenie wyższe i być aktywna zawodowo. A przecież chociażby obecne rozwiązania technologiczne, czy nawet społeczno-prawne, jak najbardziej na to wszystko pozwalają.
Czytaj także: Narzędzia do pracy zdalnej dla osób z niepełnosprawnością
Bariery edukacyjne
Powstają w efekcie przewagi pełnosprawnych uczniów w szkołach i studentów na uczelniach. Wiążą się także z ograniczeniami, jeżeli chodzi o możliwości zatrudnienia osoby z niepełnosprawnością w określonych zawodach.
Warto w tym miejscu odnieść się do Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, która w 28. artykule przyznaje tym osobom prawo do edukacji. Zakazuje ona tym samym jakiejkolwiek dyskryminacji, wprowadzając jednocześnie zasadę równych szans.
Musi zostać zapewniony włączający system kształcenia, który umożliwi integrację na wszystkich poziomach edukacji w kształceniu ustawicznym. Priorytetem powinno być rozwijanie potencjału oraz poczucia godności i własnej wartości, co ma wzmocnić także poszanowanie praw człowieka, podstawowych wolności i różnorodności ludzkiej.
Osoby z niepełnosprawnościami muszą mieć zapewnioną możliwość rozwijania swoich osobowości, talentów i kreatywności. Dotyczy to również zdolności umysłowych i fizycznych – wykorzystując w pełni ich możliwości. Państwo natomiast ma obowiązek zapewnić tym osobom efektywny udział w społeczeństwie.
Czytaj także: Jakie są aktualne problemy edukacji i rehabilitacji osób z niepełnosprawnością sprzężoną?
Bariery architektoniczne
Są efektem dominacji osób pełnosprawnych w społeczeństwie, co powoduje z kolei nie branie pod uwagę potrzeb ludzi z niepełnosprawnościami.
Bariery architektoniczne to przede wszystkim:
- różnice poziomów, schody, stopnie;
- brak podjazdów;
- wąskie wejścia i drzwi w budynkach, korytarze, wysokie progi, schody;
- brak poręczy, wind, toalet dla niepełnosprawnych;
- nieprzystosowane urządzenia;
- niedostateczna informacja wizualna i dźwiękowa.
Wspomniana już Konwencja ONZ o prawach osób niepełnosprawnych w artykule 9. nakłada na państwo obowiązek zapewnienia dostępu do środowiska fizycznego, środków transportu, informacji i komunikacji, w tym technologii i systemów informacyjno-komunikacyjnych, a także do innych urządzeń i usług, powszechnie dostępnych lub powszechnie zapewnianych, zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich.
Na te cele muszą być przekazywane odpowiednie środki, które obejmują rozpoznanie i eliminację przeszkód oraz barier w zakresie dostępności. Dotyczy to między innymi:
- budynków, dróg, transportu oraz innych urządzeń wewnętrznych i zewnętrznych, w tym szkół, mieszkań, instytucji zapewniających opiekę medyczną i miejsc pracy;
- informacji, komunikacji i innych usług, w tym usług elektronicznych i służb ratowniczych.
Do państwa należy także obowiązek opracowywania, ogłaszania i monitorowania wdrażania minimalnych standardów i wytycznych w sprawie dostępności urządzeń i usług ogólnie dostępnych lub powszechnie zapewnianych. Instytucje prywatne, które oferują urządzenia i usługi ogólnie dostępne lub powszechnie zapewniane, muszą brać także pod uwagę wszystkie aspekty ich dostępności dla osób niepełnosprawnych.
Wszystkim zainteresowanym powinny zostać zapewnione szkolenia na temat dostępności dla osób niepełnosprawnych.
I tutaj przechodzimy do reszty barier.
Czytaj także: Jak motywować osoby z niepełnosprawnościami do pracy?
Pozostałe bariery, które przeszkadzają w codziennym funkcjonowaniu osobom z niepełnosprawnościami
Są one często związane z wymienionymi grupami barier, ale też podkreślają wiele dodatkowych problemów. Jednym z nich jest chociażby występujący nadal w ogólnodostępnych budynkach i innych obiektach brak oznakowania w alfabecie Braille’a oraz w formach łatwych do czytania i zrozumienia,
Dużym wyzwaniem jest nadal zapewnienie różnych form pomocy i pośrednictwa ze strony innych osób lub zwierząt, w tym przewodników, lektorów i profesjonalnych tłumaczy języka migowego, w celu ułatwienia dostępu do ogólnodostępnych budynków i innych obiektów. Dotyczy to także popierania innych odpowiednich form pomocy i wsparcia osób niepełnosprawnych, aby zapewnić im dostęp do informacji.
Dostęp do nowych technologii i systemów informacyjno-komunikacyjnych, w tym do Internetu, nie zawsze jest czymś powszechnym i oczywistym. Ogromna część osób z niepełnosprawnościami jest wykluczona cyfrowo i nie ma dostępu do edukacji w tym zakresie.
Konieczne są zatem projektowanie, rozwój, produkcja i dystrybucja dostępnych technologii i systemów informacyjno-komunikacyjnych, których koszty powinny być możliwie jak najniższe.
Wymienienie i diagnozę powyższych grup barier nie można uznawać za wyczerpanie tematu. Ze względu na trudny charakter temat nie zostały tutaj wymienione bariery prawno-administracyjne czy polityczne. Z całą pewnością nie należy ich ignorować czy marginalizować. Wymagają one jednak odrębnych badań i opracowań ze strony znawców tematu – prawników, socjologów czy nawet politologów.
Każdy z nas powinien zwracać szczególną uwagę na bariery w życiu ludzi dotkniętych niepełnosprawnością. Wszyscy powinniśmy dokładać wszelkich starań, aby było ich jak najmniej, a najlepiej w ogóle.
Czytaj także: Jak osoby z niepełnosprawnościami były traktowane w średniowieczu?